Burun spreylerinin bazıları bağımlılık yapabiliyor. Özellikle burun açıcı spreylerin uygunsuz kullanımı burun spreyi bağımlılığına zemin hazırlar.  Nezle veya grip nedeniyle burnu tıkanmış bir kişi bunları sıktığında birkaç dakika içinde rahatlıyor. İyileşmeyi hızlandırmak ve hastalığın belirtilerini azaltmak için bunları (otrivine, iliadin, vb.) belirli bir dozda reçete ediyoruz. Eğer hastalar kullanım sıklığı ve süresi konusunda yazılana uymazsa, burun spreyi bağımlısı olabilirler. Bu duruma tıpta “medikamentöz rinit” diyoruz; Almanlar “privinismus” olarak tanımlamış.

Özellikle burnu normalde de tıkalı olan insanlarda burun spreyi bağımlılığı daha kolay gelişir. Burun açıcı spreyleri kullandıklarında “sanki yeniden doğmuş gibi” olduklarını ifade ederler. Bu konforu sürdürmek isteyenler sprey kullanmaya devam edebilir. Sprey burun etlerini büzüştürdüğü için burun açılır, oysa etkisi geçicidir. 3-4 saat sonra burun etleri eski haline dönünce, tekrar kullanmak isterler. Zamanla ihtiyaç artar ve kullanım fazlalaşır. Günde 1 şişe bitiren, 35 senedir burun spreyi (damlası) bağımlısı olan hastalarım dahi oldu.

Evde, arabada, çantada, işyerinde, oturma odasında, başucunda ayrı ayrı sprey şişeleri bulundurma başlar. Rahat nefes almanın verdiği haz bir süre sonra bağımlı olmanın huzursuzluğu ile çatışır. Bu aşamada kişinin spreyi kendi kendine bırakması oldukça zordur. Burun spreyi bağımlılığı nasıl geçer diye çare aramalar başlar. Gidilen doktorlar “spreyi bırakmalısın!” deseler de bu onlar için “nefes alma!” demekle eşdeğerdir. Hasta zaten bunu kendi kendine bırakabilse bağımlı olmazdı. Bu yüzden hastaların büyük bölümü destek tedavisine ihtiyaç duyar. Bu aşamada burun spreyi bağımlılığı tedavisinin nasıl yapılması gerektiğini anlayabilmeniz için önce burun işleyişinden bahsetmeliyim.

Burun Spreyleri Burun Döngüsünü (Nazal Siklüs) Bozuyor

Alt burun etleri (inferior konkalar) burnun iki tarafında da bulunan, normal anatomik yapılardır. Bunlar 3 saatlik döngüler halinde sırayla şişer ve inerler. Diğer bir deyişle, hepimizin burnu sağlı sollu nöbetleşe olarak tıkanır ve açılır. Bu burnun fizyolojik tıkanıklığıdır ve doğal bir durumdur. Nefes rahat olduğunda çoğu insan bunun farkına varmaz; ancak iki tarafı kıyaslarsa fark edebilir. Burnun orta ve yukarı bölümünde de konkalar vardır fakat bunların şişme-inme özelliği yoktur. Yani bağımlılık yapan sprey alt burun etleri söndürüyor. Burun açıcı spreyler uzun süre kullanıldıklarında “burun döngüsü” (nazal siklüs; https://youtu.be/moS0HTqA6n4?si=sCLV7upVyZwv7DzE) bozulabilir. Bu durum kişiyi bağımlılığa sürükleyen en önemli koşuldur. Döngü bozdulduğu için, iki taraflı şişen konkaları tekrar sprey kullanarak söndürmeye çalışır. Maalesef bu şekilde kısırdöngüye girilmiş olur. Burun fizyolojisinin bilinmesi, seçeceğimiz ilaçlar için bize rehber olur. İlaç destekli bıraktırma tedavisinde burun döngüsünün geri kazanılmasını da hedefliyoruz.

Her burun spreyi bağımlılık yapar mı?

Günümüzde toplumun geneli burun spreyi bağımlılığı konusuna aşinadır. Ben de bu sayfa, gazete yazılarım ve videolarımla bu bilinci arttırmaya çalışıyorum. Yalnız her burun spreyinin bağımlılık yapmadığını da belirtmek gerekir. Örnek vermek gerekirse tuzlu su ya da okyanus suyu içeren spreyler bağımlılık yapmaz. Kortizon veya antialerjik maddeler içeren spreyler de bağımlılık yapmaz. Aslında bağımlılık yapabilen spreyler de doğru şekilde ve yerinde kullanılsalar sorun yaratmazlar. Bağımlılık sıklıkla spreyin suistimal edilmesi ile gelişen bir durumdur. Dolayısıyla, burun spreyi bağımlılık yapar mı sorusuna verilebilecek yanıt şudur: “Bu, hepsi için söz konusu değil; spreyler doktor tavsiyesine göre kullanıldıklarında genellikle bağımlılık yapmazlar.”

Burun Açıcı Spreylerin (Damlaların) Ne Gibi Zararları Vardır?

Bu bölümün en başında şunu vurgulamakta fayda var: ilaçlar insan sağlığı için üretilir. Dolayısıyla burun spreyleri de doğru amaçla ve doğru şekilde kullanıldıklarında faydalıdır. Yani burada suçlu şu veya bu sprey değildir. Ancak her ilacın belirli yan etkileri de vardır.  Eğer ilaçlar fazla kullanılırlarsa elbette yan etkileri de artacaktır. Dolaysıyla burada zarar veren, hatalı olan ilaçlar değil, bunların yanlış kullanılmasıdır. Bu sebeple bu sayfanın konusu olan sprey bağımlılığı başlı başına bir hastalık olarak görülmelidir. Bağımlılığa zemin hazırlayan ve sürdüren unsurlar ortaya konmalıdır.

Yukarıda bahsettiğim şekilde burun döngüsünün bozulması ve kronik şişme ile burun tıkanıklığı meydana gelebilir. Bunun dışında, bu tip spreylerin içerdiği koruyucu madde olan benzalkonyum klorür tahriş edici olabilir. Haliyle kullanım süresi ve sıklığı ile doğru orantılı olarak mukozayı etkiler. Böylelikle mukozada kuruma, kabuklanma ve burun kanamaları görebiliyoruz. Spreylerin içerdiği maddeler adrenaline benzer etkiyle kan damarlarını büzüştürüyorlar. Bu büzüşme uzun vadede mukoza atrofisine (hücre ve doku kaybı ile burun mukozasının zayıflaması ve bozulması) yol açabilir. Hatta rinitis sikkaya (burun mukozasında kötü kokulu, kabuklanmalı kronik bir durum) neden olabilir. Aşırı kullanımlarda huzursuzluk ve uyku bozuklukları olabilir. Çeşitli kronik hastalıkları olanlarda ve/veya bazı ilaçlarla beraber kullanıldıklarında tansiyon yükselmesi ve kalp ritminde bozukluklara (aritmi) yol açabilir.

Burun Spreyi (Damlası) Bağımlılığından Nasıl Kurtulunur?

Burun spreyi bağımlılığından kurtulmak için hem burun döngüsü hem de burun tıkanıklığı tedavi edilmelidir. Burun döngüsünü düzelmeden spreyin tamamen bırakılması pek olası değildir. Bıraktırmayı aşamalı olarak yapmak gerekir. Bu amaçla ayrıca sprey ihtiyacını azaltan, destek ilaç tedavisi ekleriz. Salgıları ve şişmeleri azaltan sistemik dekonjestanlar; ödemleri-alerjiyi baskılayan alerji ilaçları kullanılabilir. Burun işleyişine yardımcı olan çeşitli solüsyonlar ve şişmeleri azaltan, bağımlılığa yol açmayan başka spreyler eklenebilir.  Bu ilaçları burun içi mukoza örtüsünün görünümüne ve kişiye göre belirleriz. Dolayısıyla herkese her ilacı veremeyiz; kişinin genel sağlığının izin verdiği etken madde ve dozlarla uygularız.

Burun spreyi bağımlılığı tedavisinin bir aşaması da burun tıkanıklığının tedavisidir. Bunların mutlaka sebebe yönelik yapılması lazım. Sprey bağımlılığında ilk akla gelen ve genellikle ameliyat önerilen hastalık burun eti büyümesidir. Ancak burun etinin büyümesine yol açan durum unutulmamalıdır. Burun eti durup dururken büyümez; genellikle bir nedeni vardır. Dolayısıyla kalıcı sonuçlar için her ikisi de tedavi edilmelidir.

Burun tıkanıklığının diğer sebeplerini ilgili sayfamda/videomda (https://youtu.be/0jV6hOwYJSo?si=bMuK-BCcQ2tqFA2w) bulabilirsiniz. Bu sebeplerin herhangi biri kişiyi sprey bağımlılığına götürebilir. Bunların hemen hemen hepsini endoskopla yaptığımız muayenede görerek teşhis edebiliriz. Burun spreyi bağımlılığını tedavi edebilmek için olası tüm tıkanıklık sebepleri ele alınmalıdır.

Burun Spreyi (Damlası) Bağımlılığı Ameliyatı

Burun spreyi bağımlılığı nasıl geçer diye araştıran hastalar bu başlığa rastlayabilir. Aslında “burun spreyi bağımlılığı ameliyatı” diye bir ameliyat tanımlaması yoktur. Sprey bağımlılığında ameliyat aşamasına gelinmeden önce yukarıda anlattığım tedavinin yapılması çok önemlidir. Bu şekilde çoğu hastada ameliyata gerek kalmadan durum düzeliyor.

Ayrıca sprey kullanılırken ameliyat yapılması da bazı riskler taşır. Bu risklerin başında kanama gelir. Spreyin etkisi geçtiğinde, kanla dolup şişen konkanın (burun etinin) kanamasından korkarız. Ayrıca bağımlılık nedeniyle yıpranmış olan burun mukozası hiç tedavi yapılmadan ameliyat edilirse, iyileşmesi de bozuk olabilir. Bu hastalarda kabuklanma ve yapışıklıklar görebiliyoruz.  Dolayısıyla, ilaçlı tedaviler bazen çözüme ulaştırmasa bile bu süreci ameliyata hazırlık olarak görmek gerekir. Çünkü mutlaka faydası olur; sprey kullanımı azaltılmış, hatta tek taraflı bırakılmış olabilir. Ayrıca mukozadaki hasarı iyileştirecek bazı uygulamalar yapma fırsatımız olur. Burun spreyi bağımlılığı ne zaman geçer diye endişelenen hastaların önce bu aşamaları kaydetmesi en doğrusudur.

Ameliyatlı seçenekleri ilaç destekli tedavilerden sonuç alamayan veya sprey bağımlılığı sonradan tekrarlayan hastalarda düşünürüz. Bunu da tıkanıklık nedenine, yani altta yatan hastalığa yönelik olarak planlarız. Örneğin sebep sinüzit hastalığıysa endoskopik sinüs cerrahisi yapabiliriz. Burun eti büyümesinde ben Holmium Yag lazer ile etkin küçülme sağlayabiliyorum. Burun eğriliği veya konka bülloza gibi anatomik bozukluklarda deviasyon ameliyatı ve konka bülloza plastisi yapılabilir. Kronik sinüzit veya alerjik nezle gibi hastalıkların uzun dönem tedavi ve takipleri sürdürülebilir.

Burun Spreyi Bağımlılığından Kurtulmak Olanaklıdır

Özetlemek gerekirse, sprey bağımlılığını başlı başına bir hastalık olarak tüm yönleriyle ele almak gerekir. Endoskopik muayene ve takipler sırasında teşhisler tamamlanmalıdır. Buna göre hastanın bulgularına ve bünyesine uygun ilaçlarla tedavi başlanır. Bu süreçte aşamalı bıraktırma uygulanır. Burun döngüsü geri kazanıldığında ilaçlı tedaviyle düzelebilen vakalar çok fazladır. Ancak ameliyatın kaçınılmaz olduğu vakalar da olabilir. Hastanın alışkanlıklarını düzenlemesi, tedaviye ve kontrol zamanlarına uyması halinde çoğu sprey bağımlısı bundan kurtulabilir.

Örnek Vaka